الگوی پیشنهادی «تخصّص» در موسّسات حقوقی

امروزه، نقش موسّسات حقوقی تخصّصی در ارائه خدمات گسترده و حرفه‌ای حقوقی و قراردادی، انکارناپذیر است. در این میان، الگوی جامع و مانعی برای تخصّص در این‌گونه از موسّسات ارائه نشده است. نگارنده در این یادداشت، قصد دارد ضمن ارائه و شرح مختصر الگوی پیشنهادی خود، به تبیین آن از منظر خدمات مشاوره و آموزش بپردازد.

تخصّص:

تخصّص، در لغت به معنای «خاص گردیدن، به امری مخصوص شدن؛ در کاری مهارت داشتن؛ اختصاص، ویژگی»[mfn]معین، محمّد؛ «فرهنگ فارسی معین»، انتشارات فرهنگ نما با همکاری نشر آراد، چاپ اول، ۱۳۸۷، ص.۳۰۷[/mfn]، مرادف خبرگی و خبرویت (دانستن حقیقت و کنه چیزی؛ شناخت، آگاهی، اطلاع، بصیرت)[mfn]همان منبع، ص.۴۴۸[/mfn] و در اصطلاح[mfn]جعفری لنگرودی، محمّدجعفر؛ «ترمینولوژی حقوقی»، چاپ بیست و سوّم، ۱۳۹۰، ص.۲۵۹[/mfn]، به معنای کارشناسی است. با مداقّه در معنای مصدری خُبرَه (آزمایش، تجربه، آزمون) و اسم مصدری خِبرَه (احاطه و تسلّط در نتیجۀ تجربه، کارآزمودگی، کارکشتگی، تجربه مفید)[mfn]قیّم، عبدالنبی؛ «فرهنگ معاصر عربی – فارسی»، نشر فرهنگ معاصر، ۱۳۹۳، جلد اول، ص.۷۹۹[/mfn]، تصویر صحیح و دقیقی از معنای تخصّص و خبرویت، در ذهن نقش می‌بندد؛ چه اینکه، مقصود از اسم مصدر چیزی ورای مصدر، و در واقع نتیجۀ مصدر است.[mfn]حیدری، سیّدکمال؛ «معنویت عبادت»، ترجمۀ محمّد علی سلطانی، نشر سخن، ۱۳۹۴، ص.۱۴۲[/mfn] به تعبیر دیگر مصدر، رویداد و اسم مصدر، نتیجۀ آن رویداد است. بنابراین، افراد در پی آزمایش‌ها، آزمون‌ها، تجربیات شغلی (خُبرَه)، کارآزموده و کارکشته (خِبرَه) می‌شوند. به بیان دیگر، متخصّص (خِبرَه)، در نتیجۀ تجربه‌های مفید (خُبرَه)، به احاطه، اشراف و تسلّط در کار رسیده است. چنان‌که فرهنگ‌های لغت کمبریج و آکسفورد، تخصّص[mfn]Expertise: A high levelof knowledge or skill (Cambridge Dictionary) Expert knowledge or skill in a particular subject, activity or job (Oxford Dictionary)[/mfn] را، «یک سطح بالایی از دانش و مهارت» و «دانش کارشناسی یا مهارت در یک موضوع، فعالیت و یا شغل ویژه»، معنا نموده‌اند. فرهنگ حقوقی بلاک نیز، به «شخصی که از طریق آموزش یا تجربه، مهارت یا دانش ]خود[ در یک موضوع خاص را، به‌نحوی توسعه داده که ممکن است نظری، ارائه و محقِّق بی‌طرف را یاری نماید.»[mfn]Expert (A.Garner, Bryan; “Black’s Law Dictionary”, Fourth Edition, Thomson Reuters, 2011, P.293): A person who, through education or experience, has developed skill or knowledge in a particular subject, so that he or she may form an opinion that will assist the fact-finder.[/mfn]، متخصّص اطلاق می‌کند.

بدین ترتیب، در واژۀ تخصّص، «دانش، مهارت و توسعۀ دانش و مهارت» نهفته است. در واقع توسعۀ دانش و مهارت، به ظهور و ثبوت «شایستگی» در فرد، منجر خواهد شد. چنانکه، استاندارد مبنای شایستگی فردی انجمن بین‌المللی مدیریت پروژه (ویرایش ۴٫۰)[mfn]IPMA Individual Competence Baseline (Version 4.0)[/mfn] هم، «شایستگی فردی»[mfn]Individual Competence (2-1- Definition of Competence; IPMA-ICB-4.0, P.15) Individual Competence is the application of knowledge, skills and abilities in order to achieve the desired result.[/mfn] با سه مولّفۀ دانش[mfn]Knowledge is the collection of information and experience that an individual possesses.[/mfn] (مجموعۀ اطّلاعات و تجربه‌ای که فرد در اختیار دارد.)، مهارت‌ها[mfn]Skills are specific technical capabilities that enable an individual to perform a task.[/mfn] (توانمندی‌های فنّی خاص که فرد را، به انجام کاری قادر می‌کند.) و توانایی‌ها[mfn]. Ability is the effective delivery of knowledge and skills in a given context.[/mfn] (ارائۀ مؤثر دانش و مهارت‌ها در یک زمینه یا محیط مفروض یا معیّن) را، مطابق نگارۀ شمارۀ یک، «‌‌به‌کاربردن دانش، مهارت‌ها و توانایی‌ها، به‌منظور دستیابی به نتیجۀ مطلوب»، تعریف می‌نماید.

تخصّص در موسّسۀ حقوقی

نگارنده با توجّه به مفاهیم بررسی‌شده، تخصّص در یک کسب و کار خدماتی[mfn]وجه ممیّز خدمت و کالا، قابلیت/عدم‌قابلیت تفکیک فرآیند مصرف از تولید است. چنان‌که «بندهای ز-ژ» ذیل «ماده ۲» آیین‌نامۀ تضمین معاملات دولتی، بیان می‌دارند: «کالا: محصولی که فرآیند مصرف آن از فرآیند تولیدش، قابل ‌تفکیک است؛ خدمت: محصولی که فرآیند مصرف آن از فرآیند تولید یا ایجاد آن قابل ‌تفکیک نباشد.»[/mfn] را، شایستگی ارائه خدمت در یک موضوع و بخش خاصّی از بازار، تعریف می‌کند. از این‌رو مطابق نگارۀ شمارۀ دو، «تخصّص»، شایستگی ارائه خدمت و فعالیت ناظر به یک موضوع و رویکرد خاص، در بخش و حوزۀ خاصّی از فضای کسب و کار[mfn]Doing Business[/mfn] می‌باشد. ماهیت فعالیت موسّسات حقوقی نیز، خدماتی و الگوی تخصّص در این موسّسات نیز، «خدمت و فعالیت – موضوع و رویکرد – بخش و حوزه» یا به اختصار، «تریپل اِس و اِی»[mfn]Triple “S-A”[/mfn] است. ناگفته نماند محیط و عرصۀ تخصّص، می‌تواند شامل محیط ملّی، فرا ملّی و بین‌المللی باشد.

خدمات موسّسات حقوقی متنوّع بوده و می‌تواند شامل فعالیت‌های گوناگونی باشد. نگارنده در این یادداشت تخصّصی، صرفاً به دو خدمت آموزش و مشاوره در قالب‌های چهارگانۀ آموزش، مشاوره، آموزش مشاوره‌-محور، مشاوره، مشاورۀ آموزش-محور، پرداخته است.

۱٫ خدمت آموزش

مراد نگارنده از خدمت آموزش، در موسّسۀ حقوقی، معطوف به یاد دادن و انتقال دانش حقوقی به متقاضی خدمت آموزشی و منصرف از حلّ چالش حقوقی ایشان است.[mfn]البته این امر نافی حلّ چالش در پی آموختن دانش حقوقی مرتبط با مسألۀ متقاضی در برخی موارد نیست.[/mfn] پس شایستگی ارائه خدمت آموزشی با فعالیت حقوقی، رکن نخست تخصّص آموزش در موسّسۀ حقوقی است. این آموزش حقوقی می‌تواند شامل موضوعات با رویکردها، الگوها و یا ساز و کارهای متعدّدی به عنوان رکن دوّم تخصّص باشد. به طور مثال موضوع آموزش حقوقی، می‌تواند حلّ و فصل اختلافات با رویکرد در قراردادهای پیمانکاری و یا با ساز و کار داوری باشد. و در نهایت، بخش‌ و حوزه‌‌ای که خدمت آموزش در بستر آن‌ها تعریف می‌شود رکن سوم تخصّص را تشکیل می‌دهد. شایستگی فردی ارائه خدمت آموزش با موضوع حلّ و فصل اختلافات در قراردادهای پیمانکاری، حوزۀ خطوط انتقال در بخش نیرو، یک نمونه از تخصّص آموزش در موسّسۀ حقوقی است. هدف از این آموزش، صرفاً انتقال دانش حقوقی و توانمندسازی حقوقی متقاضی است.

۲٫ خدمت مشاوره

مراد نگارنده از خدمت مشاوره، در موسّسۀ حقوقی، معطوف به مطالعه، بررسی و تجزیه و تحلیل چالش حقوقی مطروحه از سوی متقاضی، و ارائه‌طریق راهبردی و عملیاتی به وی و منصرف از آموزش روش حلّ مسأله حقوقی به اوست. شایستگی ارائه خدمت مشاوره با موضوع خاتمه‌پیمان قهری (ناشی از فورس‌ماژور) در قراردادهای تأمین کالا و تجهیزات، حوزۀ پالایشگاهی در بخش نفت و گاز، در یک فرد، یک نمونه از تخصّص مشاوره‌ در موسّسۀ حقوقی است.

۳٫ خدمت آموزش مشاوره-محور

مراد نگارنده از خدمت آموزش مشاوره-محور، در موسّسۀ حقوقی، معطوف به یاد دادن روش حقوقی حلّ مسأله به متقاضی، در رابطه با چالش حقوقی مطروحه از سوی ایشان است. شایستگی فردی ارائه خدمت آموزش مشاوره-محور با موضوع حلّ و فصل اختلافات در قراردادهای پیمانکاری، حوزۀ خطوط انتقال در بخش نیرو، یک نمونه از تخصّص آموزش مشاوره-محور در موسّسۀ حقوقی است. در این مورد، روش حلّ و فصل اختلافات با طرف دعوی در قرارداد پیمانکاری حوزۀ خطوط انتقال در بخش نیرو که چالش پیش‌ِروی متقاضی است، به وی آموزش داده می‌شود.

۴٫ خدمت مشاورۀ آموزش-محور

مراد نگارنده از خدمت مشاورۀ آموزش-محور، در موسّسۀ حقوقی، معطوف به مطالعه، بررسی و تجزیه و تحلیل چالش مطروحه از سوی متقاضی، و ارائه‌طریق راهبردی و عملیاتی به وی، همراه با آموزش روش حلّ مسأله و فلسفۀ حقوقی به ایشان است.

خدمات چهارگانۀ پیش‌گفته را، می‌توان به شرح جدول شمارۀ یک دسته‌بندی کرد. اگر چه، صرف آموزش و مشاوره، توانمندسازی سرمایه‌های انسانی و سازمان در مواجهه با چالش‌ها را در پی دارد، لیکن برون‌داد (یا نتیجۀ) خدمات آموزش و مشاوره با الگوی یادگیری دوحلقه‌ای[mfn]Double Loop Learning[/mfn]، آموزش مشاوره-محور و مشاورۀ آموزش-محور با ثمرۀ غنی‌سازی شغلی[mfn]Job Enrichment[/mfn] سرمایه‌های پیش‌گفته برای سازمان است.

نگارۀ شمارۀ سه، نمایشگر میزان پیچیدگی و مابه‌ازای جبران خدمات چهارگانۀ موصوف است.